Chế độ ăn cho người đái tháo đường không chỉ là một phần quan trọng trong việc kiểm soát bệnh mà còn giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh. Một chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp kiểm soát mức glucose trong máu, duy trì cân nặng ổn định và giảm nguy cơ biến chứng. Trong bài viết này, Selex sẽ đi sâu vào chi tiết về cách xây dựng một chế độ dinh dưỡng cho người đái tháo đường hiệu quả, từ việc lựa chọn thực phẩm, kiểm soát khẩu phần đến các nguyên tắc ăn uống chuẩn y khoa.

Ý nghĩa của chế độ ăn đủ đối với người tiểu đường

Chế độ ăn đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát đường huyết, bảo vệ tim mạch, ngăn ngừa hạ đường huyết, duy trì cân nặng và hỗ trợ vận động.

Ý nghĩa của chế độ ăn đủ đối với người tiểu đường

• Kiểm soát đường huyết: Chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp như gạo lứt, yến mạch, rau củ giúp duy trì đường huyết ổn định, giảm nguy cơ biến chứng.

• Bảo vệ tim mạch: Hạn chế chất béo bão hòa, tăng cường chất béo lành mạnh và thực phẩm giàu chất xơ để giảm cholesterol, ngăn ngừa bệnh tim.

• Tránh hạ đường huyết & duy trì cân nặng: Ăn đủ bữa, đúng giờ, kiểm soát khẩu phần giúp tránh hạ đường huyết và duy trì cân nặng hợp lý.

• Hỗ trợ hoạt động thể lực: Cung cấp đủ dinh dưỡng giúp duy trì năng lượng, cải thiện khả năng vận động và kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.

Chế độ ăn cho người đái tháo đường đủ chất dinh dưỡng chuẩn y khoa

Một chế độ ăn cho người đái tháo đường cần được thiết kế sao cho cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết, đồng thời kiểm soát được mức đường huyết. Dưới đây là các thành phần dinh dưỡng quan trọng và cách thức quản lý chúng theo chuẩn y khoa.

Tinh bột (Glucid)

Tinh bột, hay carbohydrate, là nguồn năng lượng chính của cơ thể và đóng vai trò quan trọng trong chế độ ăn cho người đái tháo đường. Theo khuyến nghị, lượng tinh bột nên chiếm khoảng 44-46% tổng năng lượng hàng ngày. Tuy nhiên, việc lựa chọn loại tinh bột và kiểm soát khẩu phần là rất quan trọng.

Tinh bột (Glucid)

• Lựa chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp: Thực phẩm như gạo lứt, yến mạch, các loại đậu có chỉ số đường huyết thấp hơn so với gạo trắng, bánh mì trắng. Ví dụ, một chén cơm gạo lứt cung cấp khoảng 200 kcal và có tác dụng duy trì đường huyết ổn định hơn.
• Kiểm soát khẩu phần ăn: Việc chia nhỏ bữa ăn và kiểm soát khẩu phần giúp tránh tình trạng tăng đường huyết đột ngột sau khi ăn. Người bệnh nên ăn đúng giờ, không bỏ bữa và ăn vừa đủ no.

Chất đạm (Protid)

Chất đạm, hay protein, là thành phần dinh dưỡng quan trọng giúp xây dựng và sửa chữa các mô trong cơ thể. Theo khuyến nghị, lượng protein cần thiết cho người đái tháo đường là khoảng 1-1.5g/kg/ngày đối với người lớn, và giảm xuống 0.8g/kg/ngày đối với người có bệnh thận. Protein nên chiếm khoảng 15-20% tổng năng lượng khẩu phần.

• Ưu tiên protein động vật và thực vật: Các loại thực phẩm như thịt, cá, trứng, sữa cung cấp protein động vật, trong khi đó, các loại đậu, đỗ cung cấp protein thực vật. Ví dụ, một khúc cá nặng 50-80g cung cấp khoảng 80-100 kcal và là nguồn protein tốt.
• Ăn cá thường xuyên: Ăn cá 1-3 lần/tuần không chỉ cung cấp protein mà còn giúp giảm nguy cơ tử vong do bệnh tim.

Chất béo (Lipid)

Chất béo, hay chất béo lành mạnh, là một phần quan trọng của chế độ ăn cho người đái tháo đường. Chất béo nên chiếm khoảng 20-35% tổng năng lượng hàng ngày. Tuy nhiên, việc lựa chọn loại chất béo và kiểm soát lượng tiêu thụ là rất quan trọng.

Chất béo (Lipid)

• Ưu tiên chất béo không bão hòa: Các loại dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng dương là nguồn cung cấp chất béo không bão hòa tốt cho sức khỏe. Chúng giúp giảm cholesterol xấu và bảo vệ tim mạch.
• Hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chế biến sẵn: Các loại mỡ động vật và các sản phẩm chế biến sẵn như xúc xích, lạp xưởng cần được hạn chế để tránh gây hại cho sức khỏe.

Rau xanh

Rau xanh là nguồn cung cấp chất xơ, vitamin và khoáng chất quan trọng cho người đái tháo đường. Chất xơ từ rau xanh giúp tạo cảm giác no, hỗ trợ giảm cân và kiểm soát đường huyết.

• Chọn rau xanh giàu chất xơ: Các loại rau như bông cải xanh, mướp đắng, cà rốt không chỉ giàu chất xơ mà còn chứa nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết.
• Ăn vừa phải đối với người lớn tuổi: Người lớn tuổi cần ăn rau xanh vừa phải để tránh tình trạng đầy bụng, khó tiêu.

Tiêu thụ muối

Tiêu thụ muối cần được kiểm soát chặt chẽ đối với người đái tháo đường, đặc biệt là những người có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch và cao huyết áp. Lượng muối tiêu thụ hàng ngày nên dưới 2.300 mg, và giảm xuống 1.500 mg có thể có lợi cho việc hạ huyết áp.

• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn: Các loại thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều muối, do đó cần được hạn chế.
• Sử dụng gia vị tự nhiên: Thay vì sử dụng muối, người bệnh có thể sử dụng các loại gia vị tự nhiên như tiêu, ớt, gừng để tăng hương vị cho món ăn.

Trái cây

Trái cây là nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ quan trọng cho người đái tháo đường. Tuy nhiên, việc tiêu thụ trái cây cần được kiểm soát để tránh tăng đường huyết.

• Chọn trái cây màu đậm: Các loại trái cây màu đậm như táo, cam, bơ chứa nhiều chất dinh dưỡng và ít đường hơn so với các loại trái cây khác.
• Giảm lượng tinh bột tương ứng: Khi ăn trái cây, người bệnh cần giảm lượng tinh bột tương ứng để kiểm soát tổng lượng carbohydrate tiêu thụ. Ví dụ, ½ quả táo cung cấp khoảng 10g carbohydrate.

Sữa và sản phẩm từ sữa

Sữa và các sản phẩm từ sữa là nguồn cung cấp canxi và protein quan trọng cho người đái tháo đường. Tuy nhiên, việc lựa chọn loại sữa và kiểm soát lượng tiêu thụ là rất quan trọng.

Sữa và sản phẩm từ sữa

• Chọn sữa không đường: Sữa không đường hoặc sữa dành cho người đái tháo đường là lựa chọn tốt nhất. Yaourt không đường trước bữa ăn có thể giúp giảm hấp thu tinh bột.
• Không uống sữa trước khi ngủ: Uống sữa trước khi ngủ có thể gây tăng đường huyết, do đó cần tránh.

Thực phẩm không nên ăn, hạn chế

Có một số loại thực phẩm mà người đái tháo đường cần tránh hoặc hạn chế để kiểm soát bệnh hiệu quả.

• Phủ tạng động vật: Phủ tạng động vật chứa nhiều cholesterol và chất béo bão hòa, do đó cần được hạn chế.
• Thực phẩm chế biến sẵn: Các loại thực phẩm như xúc xích, lạp xưởng, thịt nguội chứa nhiều muối và chất béo không lành mạnh, cần tránh.
• Nước ngọt và bánh kẹo ngọt: Nước ngọt và bánh kẹo ngọt chứa nhiều đường, có thể gây tăng đường huyết đột ngột. Chỉ sử dụng trong trường hợp cấp cứu hạ đường huyết.

Uống bao nhiêu nước một ngày là đủ?

Nước là thành phần quan trọng của cơ thể, chiếm khoảng 40-50% trọng lượng cơ thể người lớn. Việc uống đủ nước giúp duy trì sức khỏe tổng thể và hỗ trợ quá trình trao đổi chất.

• Tính lượng nước cần uống: Lượng nước cần uống hàng ngày có thể được tính theo công thức: Trọng lượng cơ thể (kg) / 0,03 = Số nước (ml)/ngày. Ví dụ, một người nặng 60kg cần uống khoảng 2.000 ml nước mỗi ngày.

Rượu bia

Rượu bia có thể được sử dụng nhưng cần có giới hạn đối với người đái tháo đường. Theo Tổ chức Y tế thế giới, 1 đơn vị uống tương đương với 10g cồn.

• Nguyên tắc uống rượu bia: Người bệnh nên tuân thủ nguyên tắc 1/4, tức là không uống quá 1/4 lượng cồn cho phép mỗi ngày. Điều này giúp kiểm soát đường huyết và tránh các biến chứng liên quan đến rượu bia.

Các nguyên tắc đo lường chuẩn hóa và thực đơn mẫu

Để xây dựng một chế độ ăn cho người đái tháo đường hiệu quả, cần tuân thủ các nguyên tắc đo lường chuẩn hóa và xây dựng thực đơn mẫu phù hợp với từng cá nhân.

Các nguyên tắc đo lường chuẩn hóa và thực đơn mẫu

Nguyên tắc 1/4 (Dĩa thức ăn = 25cm)

Nguyên tắc 1/4 là một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả để kiểm soát khẩu phần ăn. Theo nguyên tắc này, một dĩa thức ăn 25cm được chia thành các phần như sau:

• Tinh bột: Chiếm 1/4 dĩa, tương đương với khoảng 44-46% tổng năng lượng.
• Đạm: Chiếm 1/4 dĩa, tương đương với khoảng 15-20% tổng năng lượng.
• Chất béo: Chiếm khoảng 2ml, tương đương với khoảng 20-35% tổng năng lượng.
• Rau xanh: Chiếm 1/2 dĩa, cung cấp chất xơ và vitamin cần thiết.

Thực đơn mẫu

Thực đơn mẫu cần được xây dựng riêng cho từng cá nhân, dựa trên cân nặng, tình trạng bệnh lý, thói quen ăn uống và loại thuốc điều trị. Dưới đây là một ví dụ về thực đơn mẫu cho người đái tháo đường:

• Bữa sáng: 1 chén cơm gạo lứt, 1 quả trứng luộc, 1 chén rau xanh (bông cải xanh), 1 ly sữa không đường.
• Bữa trưa: 1 chén cơm gạo lứt, 1 khúc cá hấp, 1 chén rau xanh (mướp đắng), 1 quả táo.
• Bữa tối: 1 chén cơm gạo lứt, 1 miếng thịt gà luộc, 1 chén rau xanh (cà rốt), 1 hũ yaourt không đường.
• Bữa phụ: 1 nắm hạt óc chó, 1 quả chuối nhỏ.

Thiết lập mức năng lượng tùy theo cá nhân

Mức năng lượng cần thiết cho mỗi người đái tháo đường phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cân nặng, tình trạng bệnh lý và mức độ hoạt động thể lực. Dưới đây là các mức năng lượng khuyến nghị:

• Giảm cân: 20-25 kcalo/kg/ngày.
• Duy trì cân nặng, lao động nhẹ/vừa: 30-35 kcalo/kg/ngày.
• Tăng cân, lao động nặng: 35-40 kcalo/kg/ngày.

Tính toán năng lượng

Việc tính toán năng lượng từ các thành phần dinh dưỡng là rất quan trọng để xây dựng một chế độ ăn hợp lý. Dưới đây là các giá trị năng lượng của các thành phần dinh dưỡng chính:

• 1g protid: 4 kcalo.
• 1g lipid: 9 kcalo.

>>>Xem thêm:

• Thực đơn 7 ngày cho người tiểu đường khoa học và đầy đủ nhất
• Người tiểu đường nên ăn gì và nên kiêng gì?

Kết luận

Chế độ ăn cho người đái tháo đường là một phần không thể thiếu trong việc quản lý bệnh lý này. Một chế độ ăn uống hợp lý không chỉ giúp kiểm soát đường huyết mà còn bảo vệ tim mạch, ngăn ngừa hạ đường huyết, duy trì cân nặng và hỗ trợ hoạt động thể lực. Việc tuân thủ các nguyên tắc ăn uống chuẩn y khoa, lựa chọn thực phẩm phù hợp và kiểm soát khẩu phần là rất quan trọng. Người bệnh nên đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn và xây dựng một chế độ ăn phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.

Selex Việt Nam

Selex Maeil là sự lựa chọn cho sức khỏe, Selex được phát triển bởi nhóm Nghiên cứu Sarcopenia thuộc Trung tâm R&D Dinh dưỡng Maeil Health, sản phẩm hướng đến nâng cao sức khỏe, phòng ngừa mất cơ, và cải thiện chất lượng sống cho người dùng.